Latina

Sarrera

Latina indoeuropar hizkuntza bat da, Laziotik datorrena, Erroma dagoen Italiako erdialdetik datorrena. Erromatar Inperioaren hedapen militarrak eta honen menpeko herrien akulturazioak bere erabilera inposatu zuen Europa hegoaldeko lurralde zabal batean. Han, mendeek aurrera egin ahala, familia "erromanikoaren" edo "erromantzearen" hizkuntzetarantz eboluzionatu zuen, hala nola gaztelania edo espainola, katalana edo valentziera, galiziera, frantsesa, portugesa, italiera edo errumaniera, besteak beste. Gainera, bai Eliza Katolikoak bai elite intelektual mendebaldekoek beren erabilera mantendu zieten oraintsu arte erregistro formaletan, idatzietan, eta milaka ikaslek hizkuntza klasiko gisa ikasten jarraitzen dute.

Latina Espainiako hizkuntza guztien matrizea da, euskararena izan ezik (eta honek ere emari lexiko izugarria hartu du). Hala eta guztiz ere, hizkuntza-ezaugarri ugari ditu (hitzen deklinabidea, aditz-denbora pasiboak, perpausen ordena), eta horrek ulergaitza egiten dio prestakuntza espezifikorik ez duenari

Latina Estatuko Artxiboetako dokumentuetan

Hizkuntza hori nagusi da Estatuko Artxiboetako dokumenturik zaharrenetan. XIII. mende inguruan penintsulako erromantze desberdinei bidea ematen hasi zitzaien, eta ordutik aurrera, horien erabilera hainbat faktoreren mende egon zen, hala nola lurralde bakoitzeko kultura idatzia, ekitaldiaren formaltasuna, erakundeak eta tartean zeuden pertsonak. Oro har, esan daiteke Gaztela eta Leongo Koroak latina Aragoikoa baino lehenago utzi zuela, diploma solemneek arruntak baino lehenago, eta dokumentazio laikoa elizakoa baino lehenago. XVIII. mendera arte ohikoa izaten jarraitu zuen.

Hemen aipatzen dira Estatuko Artxiboetako funts edo funts-multzoetako batzuk, non latinez ugari diren dokumentuak aurki daitezkeen.

Archivo Histórico Nacional

• Kodize eta kartulario bilduma Artxiboko libururik ikusgarri eta mardulenak biltzen dituen sail faktizio hau, neurri handi batean Cleroren sekziotik dator. Horien artean, kartulario monastiko, kodize liturgiko eta islamiar konkistaren aurreko hispaniar dokumentu urrietako batzuen bilduma zabala dago.
• Klero erregularra Latinetik romantzerako jauzia egin aurreko dokumentazio gehiena monasterioetako artxiboetatik dator. Hemeretzigarren mendeko desamortizazioen ondorioz, funts horietako asko, jatorrizko milaka pergamino barne, Klero atalean bildu ziren.

Archivo de la Corona de Aragón

• Santa Maria de Ripolleko kodizeak Liburutegia monasterioko sutetik salbatu zen 1835ean eta artxibo honetan sartu zen Pròsper de Bofarull i Mas-caró-ren ekintzari esker. X. eta XI. mendeetako kodex zientifiko eta literario ugari ditu, baita miniatutako eskuizkribu ugari ere.
• Buldak Latina hizkuntza nagusia izan da Egoitza Santuak gaur egunera arte emandako diploma guztietan. Kantzelaritza atalak Aragoiko Koroaren erregeei edo erresumei eragiten zieten mila bat dokumentu pontifizio gordetzen ditu.

Archivo de la Real Chancillería de Valladolid

• Pergaminoak Auzi judizialetan parte hartzen zuten alderdiek dokumentu asko aurkeztu zituzten frogatzat, eta horietako batzuek antzinatasun handia zuten. Hau da artxibo honetako pergamino bildumaren jatorria. Latina da nagusi zaharrenetan.