Eleaniztasuna Espainian: iragana eta oraina

Espainia eleaniztuna da, eta beti izan da. Erromatarrak iritsi baino lehen Iberiar penintsulan hainbat jatorritako herriak bizi dira, hizkuntza paleohispaniarrak dituztenak. Bost dira: zeltiberoa, lusitanoa, iberiarra, euskalduna eta tartetikoa. Gainera, laster, greziarren eta fenopunikoen asentamentuak egon ziren, eta bertako hizkuntzetan eragina izan zuten.

Hala ere, bigarren gerra punikoan (K.a. 218), lehen soldadu erromatarrak iritsi ziren, eta latina haiekin. Une horretatik aurrera, prozesu luze bati ekin zitzaion (erromanizazioa edo latinizazioa deitzen dena), eta, prozesu horretan, latinak herri-hizkuntzekin zuen bizikidetza-egoera batetik hizkuntza horietan nagusi izatera pasa zen, eta hizkuntza hegemonikoa bilakatu zen; hala, penintsula guztien ama-hizkuntza bihurtu zen (euskal hiztunaren kasu izan ezik). Bestalde, herri barbaroen etorrerak ere eragina izan zuen latin hispanikoan, nahiz eta oso eragin txikia izan.

Musulmanak iberiar penintsulara iritsi zirenean, Hispaniako latina latin-arrunta bihurtu zen, hau da, lagunarteko eta normalizaziorik gabeko hikuntza bat, aldi luze batean arabierarekin batera bizi izan zuena. Une horretan, VIII. mendetik XIII. mende ingurura arte, latin arruntetik hizkuntza erromantzeak sortzen eta garatzen hasi ziren, aldakortasun geografikoaren eta, batez ere, garaiko ahozko transmisioaren ondorioz. Iberiar penintsulan, hizkuntza erromanikoak galiziera, leonera, gaztelania, nafararagoiera eta katalana dira. Era berean, euskararen eta mozarabiarraren, lurralde musulmanean bizi ziren kristauek erabiltzen zuten hizkuntza erromantzea, iraupena azpimarratu behar dira.

Kristau konkistan, iparraldeko hizkuntzak hedatzen joan ziren erresumak hegoalderantz lurraldeak okupatu ahala. Gaztelako Koroan, gaztelania beste erromantze batzuk baztertzen joan zen, hala nola AsturLeonera, eta Errege Katolikoen erregealditik aurrera galizierara ere idatzizko komunikazioaren kasuan. Ahozko kasuan, berriz, beste hizkuntzak (hala nola euskara, katalana edo galegoa) garatzen jarraitu zuten, baina borboien politika zentralizatzaileekin batera diglosia egoeran bizi izan ziren gaztelaniarekin.

XIX. mendean gertatu zen korronte erromantikoaren babesean, eta bereziki Katalunian, Galizian eta Euskal Herrian, berpizkunde linguistikoko mugimenduak agertu ziren, hizkuntzak berreskuratu eta, literatura-erabileraren bidez, kultura-hizkuntzak bihurtzeko asmoz,. Gaur egun, diktadura frankistak eragindako jazarpen- eta errepresio-aldi baten ondoren, 1978ko Konstituzioak hizkuntza-aniztasuna onartu zuen, eta gaztelania ez diren Espainiako hizkuntzak ofizialak izan zitezkeela ezarri zuen, autonomia-estatutuen arabera.