Eleaniztasuna Espainian: iragana eta oraina

Artxibo-dokumentuak gizarteen isla dira. Horregatik, hiztunen adierazteko moduak ere agerian uzten dizkigute. Jakina, kontuan izan behar da ahozko hizkuntza eta idatzizko hizkuntza ez datozela bat kalitate- eta formaltasun-mailan (ahozko hizkuntzaren laginak aurki ditzakegu, adibidez, prozesu judizialetan).

Hizkuntzak ere aldatu egiten dira, ahoz edo idatziz erabiltzearen arabera. Horrela, latina dokumentuak idazteko erabiltzen zen XIII. mendera arte (eta haratago, elizaren eremuetan), biztanleriak ahozko hizkuntza erromantzeak erabiltzen zituen bitartean.

Garai horietatik aurrera, artxiboetan galiziera, katalana, aragoiera edo gaztelania eta penintsulako beste hizkuntza batzuetako dokumentuak aurkituko ditugu. Baina ez bakarrik, frantsesezko, ingelesezko, italierazko, portugesezko, sardinierazko eta abar luze bateko dokumentuak ditugu, batez ere Aragoiko eta Gaztelako Koroen lurralde konkistekin eta Aro Modernotik aurrerako diplomatikaren garapenarekin. Horri guztiari arabierazko eta hebreerazko dokumentuak gehitu behar zaizkio.

Estatuko artxiboek hizkuntza-aberastasun hori guztia gordetzen dute beren funtsen artean, erabiltzaileek kontsulta ditzaten.