Ikerketa gida

Hizkuntzei buruzko ikerketa

Hizkuntzak etengabe aldatzen dira denboran zehar: hitzak, haien ahoskera edo diskurtsoan horiek antolatzeko modua aldatuz doaz belaunaldiek aurrera egin ahala, baita hizkuntzak eta euskalkiak erabiltzeak eta aintzat hartzeak ere. Horrela, garai batean normala izan daitekeena, beste batean arrunta, gaizki hezia edo zuzenean ulertezina izango litzateke. Hizkuntzaren historiak hizkuntza-adierazpenen bilakaera ezagutu eta ulertu nahi du.

Ezagutzaren adar honetan sartzen diren ikertzaileek iraganean hitz egiteko eta idazteko moduei buruzko informazioa behar dute, eta, hori lortzeko, liburutegietako eta, batez ere, artxiboetako funtsak arakatu behar dituzte maiz.

Espainian duela milurte bat baino gehiagotik gaur egunera arte hitz egin eta idatzi diren hizkuntzen historia eraiki daiteke, eta, neurri handi batean, artxiboetan egindako ikerketari esker eraiki da. Urrutira joan gabe, Ramón Menéndez Pidalek , Filologia Hispanikoaren abiarazleak, pergamino eta paper-sorten artean arakatu zuen Documentos Lingüísticos de España biltzeko, eremu gaztelaniaren buruzkoak, Orígenes del Español lan monumentalaren zutabeetako bat osatzen dutenak. Antzinako dokumentuei antzeko arreta eskaini zieten katalanaren edo valentzieraren azterlanaren aitzindari batzuek, hala nola Antoni Maria Alcoverrek edo Joaquim Miret i Santsek

Lehen maisu, filologo eta hizkuntzalari horien urratsak jarraituz, Estatuko Artxiboetako aretoetara joaten dira, edo PARESen bertsio digitaletan nabigatzen dute, haien informazio-ahalmen ikaragarria ustiatzeko asmoz.

Ikerketa-estrategiak

Gure artxiboen funtsak izugarriak dira eta, horregatik, erabiltzaile nagusi batek arazoak izan ditzake horietan orientatzeko. Beraz, beharrezkoa da bilaketa-estrategia jakin batzuei jarraitzea eta asmamena areagotzea.

Artxiboetako hizkuntza-ikerketak zailtasun espezifiko batzuk ditu. Alde batetik, funtsak jatorriaren eta antolamenduaren printzipio artxibategien arabera antolatzeak irizpide instituzionalei erantzuten die, eta hizkuntza oso gutxitan hartzen da kontuan. Bestalde, dokumentuen deskribapen askok ez dute adierazten zein hizkuntzatan idatzita dauden, eta horrek bilaketa nekeza egiten du, eta, adierazten denean ere, oso kategoria zabalen bidez egiten da.

Hori dela eta, dokumentuak hizkuntza desberdinetan eta horien barietateetan aurkitzeko, ezinbestekoa da erakunde sortzaileek une historiko guztietan izan duten idatzizko kultura kontuan hartzea. Adibidez, XIII. mendea baino lehen edozein hizkuntzatan testuak bilatzea alferrikakoa izaten da, XVIII. mendetik gaztelania ez den beste edozein hizkuntzatan testuak bilatzea den bezala. Bilaketa ere desberdina izango da ikertzen ari garen fenomenoaren arabera: hizkuntza formala interesatzen bazaigu, errege-kantzelaritzek eta notariotzek igorritako eskriturak erabiliko ditugu; ahozkotasunaren aztarnen atzetik bagoaz, prozesu judizialetara edo gutun pertsonaletara jo beharko genuke, eta, lexikoa aztertuz gero, ondasunen notario-inbentarioak edo aduana-erregistroak izan daitezke giltzarri.

Hizkuntza-tresnak

Hizkuntza-ikerketaz haratago, hizkuntza da erabiltzaileen eta dokumentu historikoen informazioaren artean jartzen den oztopoetako bat. Estatuko Artxiboen erabiltzaileek tresna ugari dituzte eskura, dokumentuen hizkuntza ulertzen lagun dezaketenak: sareko baliabide bereziak, gure liburutegien bibliografia eta, jakina, gure langileen esperientzia.

Jarraian, bi baliabide mota garrantzitsuenak deskribatzen dira. Hizkuntza bakoitzari eskainitako atalean, hizkuntza bakoitzerako berariaz daudenak aurkezten dira.

Alde batetik, hiztegiak daude, gehien erabiltzen diren tresnak, eta, hain zuzen ere, horietako asko Estatuko Artxiboetako irakurgeletan daude eskuragarri. Erabilgarrienak hiztegi historikoak dira, hizkuntza baten historian zehar hitzen esanahia jasotzen dutenak, eta ez soilik gaur egun dutena, eta, beraz, hitz erabiligabeak eta adiera galduak dituzte; hizkuntza guztietarako ez dauden arren, badaude gaztelania, katalana edo valentziera eta euskararako. Gainera, baliotsuak izan daitezke lexiko tematiko eta partzialak, testu-corpus jakin bati buruzkoak (adibidez, Alfontso X.eko gaztelaniari buruzkoak), gai jakin bati buruzkoak (esparru juridikoa, merkataritza, medikuntza...).Salto de línea Bestalde, corpus digital ugari daude, aldi guztietako testu ugari biltzen dituztenak. Hitz eta esamolde linguistikoen esplorazioak gure dokumentuak ulertzen lagun diezaguke. Latinerako, Galizia eta Kataluniako Erdi Aroko dokumentazioari buruzko bildumak daude (CODOLGA eta CODOLCAT akronimoengatik ezagunak, betiere). Gainera, gaur egungo Espainiako hizkuntza gehienek ere antzeko corpusak dituzte, Espainiako Errege Akademiak Corpus Diacrónico del Español (CORDE) delakoaren kasuan bezala.